اجکتور – معرفی، ویژگی‌ها، مدل‌ها و کاربردها
اجکتورها یکی از تجهیزات مکانیکی پرکاربرد در صنایع مختلف هستند که بر اساس اصل ونتوری و ایجاد خلأ کار می‌کنند. این دستگاه‌ها معمولاً برای جابجایی گازها، بخارات یا مایعات بدون نیاز به قطعات متحرک استفاده می‌شوند. در این مقاله، ابتدا به معرفی اجکتور پرداخته، سپس ویژگی‌ها، انواع مدل‌ها و کاربردهای آن را بررسی خواهیم کرد.
۱. معرفی اجکتور
اجکتور (Ejector) یا جت پمپ (Jet Pump) وسیله‌ای مکانیکی است که از یک سیال پرانرژی (مانند بخار، هوا یا آب) برای مکش و جابجایی سیال دیگر استفاده می‌کند. این دستگاه با استفاده از اثر ونتوری باعث کاهش فشار و ایجاد مکش در ناحیه مورد نظر می‌شود.
عملکرد اجکتور مبتنی بر تبدیل انرژی جنبشی سیال رانشگر (Motive Fluid) به انرژی فشاری و سرعتی است. با عبور سیال رانشگر از یک نازل، فشار آن کاهش و سرعتش افزایش می‌یابد. این تغییرات باعث مکش سیال ثانویه و ترکیب آن با سیال اولیه شده و در نهایت مخلوط دو سیال از دیفیوزر (Diffuser) خارج می‌شود.
۲. ویژگی‌های اجکتور
اجکتورها به دلیل طراحی ساده و عدم نیاز به قطعات متحرک، ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند که آن‌ها را در بسیاری از صنایع به گزینه‌ای ایده‌آل تبدیل می‌کند:
• بدون قطعات متحرک: کاهش نیاز به تعمیر و نگهداری
• قابلیت کارکرد در شرایط سخت: مقاومت در برابر دما و فشار بالا
• هزینه نگهداری پایین: عدم نیاز به روانکاری یا تعویض قطعات مکانیکی
• سادگی در نصب و استفاده: بدون نیاز به کنترل پیچیده
• قابلیت جابجایی سیالات مختلف: از جمله گازها، بخارات و مایعات
۳. مدل‌های مختلف اجکتور
اجکتورها بر اساس نوع سیال رانشگر، ساختار و کاربردشان به مدل‌های مختلفی تقسیم می‌شوند:
۱. اجکتور بخار (Steam Ejector)
• از بخار به عنوان سیال رانشگر استفاده می‌کند.
• برای ایجاد خلأ در سیستم‌های تقطیر و تبرید صنعتی استفاده می‌شود.
• در صنایع شیمیایی و نیروگاه‌ها کاربرد دارد.
۲. اجکتور آبی (Water Jet Ejector)
• از آب یا دیگر مایعات به عنوان سیال رانشگر استفاده می‌کند.
• در فرآیندهای تصفیه آب و جابجایی گازها به کار می‌رود.
• دارای راندمان بالاتر در محیط‌های مرطوب است.
۳. اجکتور هوای فشرده (Air Ejector)
• از هوای فشرده برای ایجاد مکش استفاده می‌کند.
• در سیستم‌های پنوماتیک و تبرید مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• مناسب برای محیط‌هایی با محدودیت استفاده از بخار یا مایعات است.
۴. اجکتور چندمرحله‌ای (Multi-Stage Ejector)
• شامل چندین اجکتور متوالی برای ایجاد خلأ عمیق‌تر است.
• در صنایع پالایشگاهی و داروسازی کاربرد دارد.
• امکان ترکیب با کندانسورها برای بهبود عملکرد را دارد.
۴. کاربردهای اجکتور
اجکتورها در صنایع مختلف برای اهداف گوناگون به کار گرفته می‌شوند. برخی از مهم‌ترین کاربردهای آن‌ها عبارتند از:
۱. صنایع شیمیایی و پتروشیمی
• ایجاد خلأ در راکتورهای شیمیایی
• جداسازی گازهای ناخواسته در فرایندهای پالایشگاهی
• استفاده در برج‌های تقطیر برای کاهش فشار و بهبود بازده
۲. نیروگاه‌ها و سیستم‌های تبرید
• ایجاد خلأ در کندانسورها برای افزایش راندمان توربین‌ها
• حذف هوای غیرقابل تقطیر از سیستم‌های بخار
• کاهش فشار در سیکل‌های تبریدی برای بهبود انتقال حرارت
۳. صنعت نفت و گاز
• جداسازی و بازیافت گازهای همراه نفت
• کمک به فرآیندهای تقطیر و فرآورش نفت خام
• افزایش راندمان در سیستم‌های جمع‌آوری گاز
۴. سیستم‌های تصفیه آب و فاضلاب
• تزریق مواد شیمیایی در فرآیند تصفیه آب
• جابجایی گازها در سیستم‌های هوادهی
• ایجاد خلأ برای فیلتراسیون در تصفیه‌خانه‌ها
۵. صنایع غذایی و داروسازی
• ایجاد خلأ در خشک‌کن‌های صنعتی
• فرآیندهای تبخیر در تولید شیر خشک و عصاره‌های گیاهی
• استفاده در سیستم‌های استریل‌سازی و فیلتراسیون داروی
